Na drodze do świata dźwięków pacjent z implantem napotyka większe lub mniejsze problemy w codziennym życiu. Nawet jeśli osiąga po operacji dobre wyniki w testach sprawdzających czułość słuchu lub stopień rozumienia mowy, może zachowywać się tak, jakby wciąż był niesłyszący. Z powodu wady słuchu może czuć się wykluczony, nie przejawiając chęci do kontaktu z ludźmi. Wiedzę, jak pacjenci z implantem radzą sobie w swoim środowisku i jakie bariery napotykają w życiu codziennym, uznaje się dziś za kluczową na etapie wdrażania ich do normalnego życia. Tylko znając problemy pacjentów, także te psychologiczne, można im pomagać. Z tego względu w Zakładzie Implantów i Percepcji Słuchowej, prócz szczegółowych badań słuchu, wykonuje się także badania przy użyciu narzędzi psychometrycznych. To ankiety i kwestionariusze wypełniane przez pacjentów, których wyniki pozwalają na ocenę aktywności i zaangażowania pacjentów.

Po raz pierwszy w historii edukacji dzieci niesłyszących pojawiła się znaczna grupa (20 proc.) uczniów głuchych i z głębokim niedosłuchem, którzy uczą się równie dobrze jak rówieśnicy z prawidłowym słuchem, wynika z badań prowadzonych w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu. Badania te zostały przedstawione w rozprawie doktorskiej Małgorzaty Zgody z Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej, której promotorem był prof. Henryk Skarżyński.

W ciągu ostatnich lat nastąpiło istotne poszerzenie kryteriów kwalifikacji do wszczepienia implantów ślimakowych. Urządzenia te nie są już tylko rozwiązaniem zarezerwowanym wyłącznie do leczenia obustronnych niedosłuchów odbiorczych głębokiego stopnia. Obecnie stosuje się je także w innych wadach słuchu, m.in. w leczeniu częściowej głuchoty. Na czym polega specyfika tego zaburzenia i dlaczego pacjentów z tym zaburzeniem kwalifikuje się do wszczepienia implantu, mówił podczas konferencji „Wytyczne w otorynolaryngologii, audiologii i foniatrii” w Krynicy dr hab. inż. Artur Lorens, kierownik Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej.

Mamy zdolność nie tylko przestrzennego widzenia, lecz także słyszenia. Dzięki temu w gwarnym miejscu ignorujemy docierające do nas ze wszystkich stron dźwięki i wychwytujemy tylko to, co dla nas istotne. Jest to możliwe dlatego, że mózg porównuje informacje docierające do niego z prawego i lewego ucha (tzw. efekt binauralny). Właśnie dlatego celem leczenia u coraz większego odsetka pacjentów jest odtworzenie słyszenia obuusznego przez wszczepienie drugiego implantu. Obecnie zaleca się, aby obustronnie implantować jak najmłodsze dzieci, zachowując między wszczepieniem pierwszego i drugiego implantu jak najkrótszą przerwę. W literaturze niewiele jest opisów sposobu prowadzenia rehabilitacji słuchu u dzieci z dwoma implantami. O swoich doświadczeniach w tym zakresie mówił podczas VI Konferencji Naukowo-Szkoleniowej „Słucham, więc potrafię – Listening is I can” znany psycholog i surdopedagog, dr Leo de Raeve.

Rozumienie mowy w ciszy może zapewniać już wszczepienie jednego implantu i słyszenie tylko na jedno ucho. Pozwala to na porozumiewanie się w sprzyjających warunkach akustycznych. W szumie – w gwarnej kawiarni, na ulicy, w szkole – pacjenci mają kłopoty z komunikacją. Rozwiązaniem może być wszczepienie drugiego implantu. Dlaczego słyszenie obuuszne znacznie poprawia rozumienie mowy w trudniejszych warunkach, wyjaśnia dr hab. inż. Artur Lorens, kierownik Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej.

W ciągu ostatnich 20 lat w otochirurgii dokonał się ogromny postęp. Okazało się, że implanty ślimakowe, które pierwotnie – co warto przypomnieć – miały być jedynie urządzeniami wspomagającymi czytanie mowy z ust, pozwalają pacjentom coraz lepiej rozumieć mowę. I to w takich warunkach, w których jej rozumienie czasem nawet dla osoby z prawidłowym słuchem nie jest łatwe – w hałasie, szumie, gwarnych miejscach. Jest to możliwe dzięki rozwojowi technologicznemu w dziedzinie implantów słuchowych. Udoskonalone elektrody implantu pozwalają na zachowanie w większym stopniu struktur ucha wewnętrznego i poprawę jakości przekazu informacji o dźwięku za pomocą stymulacji elektrycznej. Co jednak równie istotne, pod kierunkiem prof. Henryka Skarżyńskiego, który w 2002 roku przeprowadził pierwszą w świecie operację wszczepienia implantu ślimakowego u pacjenta z częściową głuchotą, w Instytucie opracowano i wdrożono nową metodę leczenia tego zaburzenia, która polega na połączeniu słuchu elektrycznego z fizjologicznym słuchem akustycznym. Ta metoda umożliwia rzeszom niedosłyszących pacjentów odbiór dźwięków ze środowiska zbliżony do naturalnego, czyli taki, jaki mają osoby prawidłowo słyszące dwojgiem uszu. Właśnie „odtworzenie” obuusznego słyszenia jest obecnie celem u coraz większego odsetka pacjentów. Temu problemowi również poświęcimy kilka najbliższych artykułów z cyklu „Mam implant…? Co dalej?”.

W ciągu ostatnich 20 lat w otochirurgii dokonał się wielki postęp. W Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu prof. Henryk Skarżyński wdrażał kolejne procedury medyczne i programy, pozwalające na leczenie najpierw całkowitej, a potem częściowej głuchoty. Decyzją prof. Skarżyńskiego do programu implantów została włączona inżynieria kliniczna. Stworzył on niespotykany w innych krajach model postępowania terapeutycznego, w którym za opiekę nad pacjentem odpowiadają nie tylko lekarze, lecz także inżynierowie kliniczni oraz surdologopedzi, psychologowie i pedagodzy. Właśnie taki interdyscyplinarny zespół jest niezbędny, by wykonać podstawowe zadanie, jakim jest wdrożenie najnowszych rozwiązań biomedycznych i inżynieryjnych do praktyki klinicznej. O rosnącej roli inżynierii biomedycznej w światowej medycynie oraz procesie rehabilitacji słuchu u pacjentów z implantami mówi dla „Słyszę” dr hab. inż. Artur Lorens, kierownik Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej.

Po dwóch latach rehabilitacja słuchu według programu opracowanego w Zakładzie Implantów i Percepcji Słuchowej dobiega końca. W ocenie specjalistów u pacjenta stabilizują się możliwości słyszenia. Pacjent nie musi więc już przyjeżdżać na częste wizyty kontrolne i ustawienia procesora. W jego życiu zaczyna się nowy rozdział, w którym najważniejsze nie jest już leczenie, rehabilitacja, ale aktywność w codziennym życiu. Miernikiem sukcesu terapii nie jest jedynie dobre słyszenie i rozumienie, lecz – co narzuca przyjęty obecnie funkcjonalny model niepełnosprawności – aktywność słuchowa pacjenta oraz uczestnictwo, rozumiane jako zaangażowanie pacjenta w sytuację życiową.

W poprzednich numerach „Słyszę” przedstawiliśmy wdrażany w Zakładzie Implantów i Percepcji Słuchowej w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu model opieki zorientowanej na pacjenta (patientoriented care). Opisywaliśmy także kolejne etapy rehabilitacji osoby, której wszczepiono implant ślimakowy. Teraz przyszedł czas na ważny test – postanowiliśmy sprawdzić, na ile nasze założenia sprawdzają się w praktyce. Inaczej mówiąc, czy wytyczony przez nas schemat postępowania daje pacjentom wsparcie tak ważne w procesie rehabilitacji, czy motywuje ich do pracy i zapewnia im zadowalającą opiekę.

Rehabilitacja medyczna słuchu po wszczepieniu implantu trwa przynajmniej dwa lata. Po aktywacji procesora mowy pacjent systematycznie przyjeżdża na wizyty kontrolne do Zakładu Implantów i Percepcji Słuchowej. Pierwsze dokładniejsze badania słuchu elektrycznego wykonuje się pół roku po aktywacji procesora. Na ich podstawie inżynier kliniczny programuje urządzenie. Podobny sprawdzian ze słyszenia pacjent przechodzi po dziewięciu i czternastu miesiącach od aktywacji procesora mowy, a specjalista kontynuuje optymalizację urządzenia, dostosowując jego parametry do możliwości słuchowych pacjenta. Jaki standard postępowania przyjęto w Zakładzie Implantów i Percepcji Słuchowej na tym etapie rehabilitacji, wyjaśniają mgr inż. Tomasz Wiśniewski, dr inż. Adam Walkowiak i dr hab. inż. Artur Lorens.